Vergeten verhalen uit Nederlands-Indië

Zoals elk jaar werkt Theater Rotterdam mee aan een van de 40 jongerenprojecten van het landelijke Theater Na de Dam. Ook op deze elfde editie geven jonge theatermakers meer zeggingskracht aan de jaarlijkse Nationale Dodenherdenking op de Dam op 4 mei. Meteen na de herdenking was er de afgelopen jaren veel bijzonder theater te zien. Dat kan dit jaar niet en daarom zijn er in heel Nederland alternatieven bedacht. In Rotterdam maken Pleun Peters en Jasper Vaillant met studenten van middelbare scholen een digital magazine en een podcast met als titel Terlantar / Ontheemd.

Ook de werkwijze is aangepast aan de nieuwe omstandigheden. Peters: “Normaal gesproken ontmoeten die oudere vertellers en de jongeren elkaar samen in een ruimte.” Nu moest dat gebeuren in kleine groepjes voor het computerscherm. Gekozen is voor het thema Nederlands-Indië. In de podcast nemen de jongeren je mee in een zoektocht naar de geschiedenis van Nederlands-Indië ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Door het spreken van mensen die de verhalen zelf hebben meegemaakt of wiens grootouders en ouders dat hebben, komen verhalen dichterbij. Een van de mensen die de jongeren gesproken hebben is Martien van Veen.

Martien van Veen
Voor even vraagt Martien van Veen (77) om een pauze. Via Skype heeft hij verteld hoe tijdens de eerste zeven jaar van zijn leven het oorlogsgeweld hem heeft getekend. Hij werd geboren in een Japans gevangenenkamp in Nederlands-Indië en maakte na de bevrijding de politionele acties van de Nederlanders mee. “Tot mijn 55e bleven nachtmerries me achtervolgen.” In dat levensjaar volgden een mentale crisis en therapieën. Nu gaat het weer goed met hem. Hij heeft het verwerkt en kan weer gewoon zijn verhaal doen. “Maar er blijft altijd een restje hangen”, zo verontschuldigt Van Veen zich.

Martien van Veen herinnert zich hoe bang hij was voor zijn vader. Niet omdat hij onaardig was, maar omdat Van Veen hem voor de bevrijding nog nooit had gezien. In 1943 was hij geboren in een Japans gevangenenkamp in Nederlands-Indië. Hij woonde er tot de bevrijding in 1945 met zijn moeder, twee zussen en twee tantes. De kleine Van Veen wist over mannen alleen dat je daarvoor maar beter kon oppassen. “Ook voor mannelijke familieleden was ik doodsbang.” Niet lang daarna volgden vier nieuwe oorlogsjaren, de ‘politionele acties’ waarmee de Nederlanders uiteindelijk vergeefs hun kolonie wilden behouden. “We hoorden schieten en we mochten de velden niet in. Daar kon je overhoop worden geschoten. Daar heb ik een behoorlijke tik aan over gehouden.” Van Veen groeide op in Nederland waar het leven hem toelachte. Toch knaagde er iets dat hij lang onder controle wist te houden. “Bij mij liep het uit de klauwen op mijn 55e en 56e. Zo at ik niet meer en reed ik met de auto door rood zonder het te beseffen. Ik was in totale paniek. Gelukkig hebben instanties me goed geholpen.”

“De publiciteit heb ik altijd gemeden. Maar ik zag de oproep van Theater Rotterdam in een van de stadskranten. Of ik mijn verhaal zichtbaar wilde maken voor jonge mensen. Mijn kleinkinderen zijn nu tieners. Ik vroeg me af hoe ik met hen kan communiceren. Natuurlijk hebben ze voor mijn verhalen weinig interesse. Ik hoop dat mensen een verbinding  kunnen leggen tussen het Jappenkamp waarin ik opgroeide en de vluchtelingenkampen van nu waarin mensen in erbarmelijke omstandigheden leven.  Het doet me goed om een verhaal te vertellen waar jonge mensen iets aan kunnen hebben.”

Theater Na de Dam
Theater Na de Dam bestaat sinds 2010. Jonge theatermakers wilden meer zeggingskracht geven aan de jaarlijkse Nationale Dodenherdenking op de Dam op 4 mei. Voor jongeren dreigden de herdenking en de Tweede Wereldoorlog te abstract te worden. Verdieping was nodig door jongeren in contact te brengen met ouderen. Hun persoonlijke verhalen maken het verleden tastbaar. Theater Na de Dam heeft een theatrale vorm en wordt precies om 21.00 uur op verschillende podia gepresenteerd. In 2010 alleen nog in Amsterdam, maar tegenwoordig zijn er gelijktijdig zo’n honderd voorstellingen per jaar op diverse podia in heel Nederland. Voor de elfde editie van dit jaar zijn, vanwege de gesloten podia op 4 mei, allerlei alternatieven bedacht.

Peters: “Ik ben blij dat we ruimte bieden aan verhalen die anders verloren gaan. Ik hoop dat we met dit project verbanden kunnen leggen tussen toen en nu. Misschien begrijpen we de wereld van nu dan ietsje beter.”

THEATER NA DE DAM BIJ THEATER ROTTERDAM
Het digital magazine en de podcast Terlantar / Ontheemd vind je vanaf maandag 4 mei om 10.00 uur op www.tr.nl/ontheemd 

Artikel geschreven door Helmut de Hoogh in opdracht van Theater Rotterdam.