‘Activisme is een performance waarin kunst en theater samenkomen’
Tekst: Ellen Mannens
Ruim veertig gigantische opblaasbare spiegelende kubussen dartelen over een plein in Dortmund. Samen vormen ze het ‘Barricade Ballet’. Een bijna komisch gezicht. Zacht, vrolijk, maar ondertussen maken ze formaties die een beetje Romeins legioen niet zouden misstaan.
De kubussen, bijna 120, zijn de weken ervoor in elkaar gezet door leerlingen van veertien verschillende middelbare scholen in Dortmund en inwoners van de Duitse stad. Samen vormen ze het kunstobject Mirror Barricade van kunstenaar Artúr van Balen. Een op het eerste oog vrolijk object, maar dankzij de choreografie van het ‘Barricade Ballet’ weten de leerlingen ook hoe ze binnen een mum van tijd met de kubussen een barricade kunnen opwerpen.
Want die hebben de inwoners van Dortmund nodig, meenden het theater van Dortmund, het integratiecentrum Dortmund en het netwerk Schools without Racism – Schools with Courage in 2016. Met weer een ‘Tag Der Deutschen Zukunft’ in het vooruitzicht, de dag waarop jaarlijks een rechts extremistische mars door Dortmund trekt, besloten de partijen Artúr van Balen (1983) in te schakelen. Met zijn ‘Tools for Action’, door de gemeenschap gebouwde opblaasbare kunstwerken, hielp hij al verschillende groepen om die met een groot gebaar, maar tegelijkertijd ook letterlijk met de zachtheid van een opblaasobject aandacht te vragen voor pijnpunten in de samenleving.
“Ik had altijd al het gevoel iets zinnigs te willen doen voor de samenleving”, vertelt Artúr van Balen, die sinds anderhalf jaar in Rotterdam woont. “Dat kreeg pas echt vorm toen ik voor een uitwisseling van de kunstacademie in Berlijn, waar ik mijn opleiding volgde, naar Schotland ging. Daar maakte ik kennis met de klimaatactivisten van Plain Stupid die op Aberdeen Airport actie voerden tegen de uitstoot van het vliegveld en het voornemen van Donald Trump om een golfbaan aan te leggen in beschermd natuurgebied. Onder het motto ‘show, don’t tell’ organiseerde Plain Stupid de ‘Aberdeen Golf Open’. Ik filmde de actie en maakte direct een montage waarmee we het landelijke ochtendnieuws haalden. Daar in Engeland leerde ik dat activisme een performance is. Kunst en theater kwamen hier samen. En de Engelsen zijn er daarbij goed in om humor te verbinden aan hun activisme.”
Kunst is geen spiegel om de realiteit weer te geven, maar een hamer om vorm te geven
Voor Artúr vielen de puzzelstukken in elkaar. Als kunstenaar kon hij activisten helpen bij de zichtbaarheid van hun boodschap. “Niet lang daarna ontdekten we de impact van de inflatables tijdens de klimaatconferentie in Mexico. We wilden de demonstranten daar ondersteunen, maar er niet heen vliegen met het oog op de uitstoot. Daarom ontstond het idee een ‘inflatable’ te sturen, een groot object dat toch in een koffer past. Het werd een samenwerking met enkele kunstenaars en inwoners van Duitsland die op deze manier ook hun bijdrage wilden leveren aan het protest. Het object werd een hamer. Geïnspireerd op een van (waarschijnlijk) dichter Bertolt Brecht: kunst is geen spiegel om de realiteit weer te geven, maar een hamer om vorm te geven.”
De impact was diezelfde avond te zien op tv: het beeld van de hamer werd op alle nieuwszenders het symbool van het protest. Het was de start van Tools for Action. Actiehulpmiddelen met een paradoxale eigenschap: imposant door hun grote volume, maar ook zacht en de-escalerend. “En door het proces van het maken, brengen ze mensen samen. In Dortmund gingen de leerlingen tijdens het maken van de kubus aan de slag met de vraag ‘in watvoor samenleving wil ik leven?’. De spiegelkubus zorgde letterlijk en figuurlijk voor reflectie.”
Het Barricade Ballet werd uiteindelijk beloond met de prijs voor Culturele Educatie van het Duitse ministerie van Cultuur en Media. “Dat zette me aan het denken”, zegt Artúr. “We werden in principe beloond voor burgerlijke ongehoorzaamheid in de klas. De leerlingen waren namelijk zo bevlogen over het activisme dat als je het hen vroeg, een groot deel naar de mars wilde om de confrontatie aan te gaan met de deelnemers aan de rechts extremistische mars. Terwijl het de bedoeling was dat zij mee zouden doen aan een vreedzaam protest elders in de stad. Dat riep bij mij de ethische vraag op: hoe zet je burgerlijke ongehoorzaamheid op een verantwoorde manier in? Hoe weet je dat je het goede doet? Zonder burgerlijke ongehoorzaamheid was de slavernij niet afgeschaft, hadden vrouwen geen stemrecht, dus we hebben het nodig, maar wanneer doe je het ‘goede’? Daarom volg ik nu een master over dat thema en hoop ik mijn kennis uiteindelijk door te kunnen geven aan een nieuwe generatie.”
Ook zijn strijd is inmiddels verplaatst. “Strijd is nodig, maar tegelijkertijd hebben we ook ‘support structures’ nodig. Tijdens de transgender marches in Colombia hebben we bijvoorbeeld levensgrote inflatable transgender lichamen gemaakt. Die zorgden voor veel meer aandacht voor de marches, maar het maakproces zorgde ook voor meer zelforganisatie. In Colombia hoeft een transgender niet op steun van de politie te rekenen, dus moeten ze zichzelf organiseren, elkaar opvangen. Dat is dan ook de volgende stap in mijn strijd: ‘making bonds’. Structuren creëren waarin mensen op elkaar kunnen terugvallen en waaruit een nieuwe realiteit kan ontstaan. Want dat is wat ik uiteindelijk wil als kunstenaar: de werkelijkheid ensceneren, een schepje bovenop de realiteit doen, zodat de maatschappij iets leuker wordt.
RÆV REHEARSAL
Je kunt Artúr van Balen en Tools for Action ook kennen van zijn meest recente ‘Raev Rehearsel’ in samenwerking met Floor van Leeuwen. Een letterlijke repetitie om te testen hoe we in een anderhalve meter samenleving het gevoel van verbondenheid kunnen creëren. In de zomer van 2021 vonden deze dansende samenscholingen iedere vrijdag plaats op een andere locatie in Rotterdam en bewogen zij als een zwerm door de stad. In oktober 2021 was RÆV REHEARSAL onderdeel van het Amsterdam Dance Event, op uitnodiging van stichting NDSM werf.
Je kunt de projecten van Tools for Action volgen op: www.toolsforaction.net
